Zasada uczestnictwa

Zasada uczestnictwa jest związana przede wszystkim z zasadą pomocniczości i dobra wspólnego. W swojej treści ogólnej zobowiązuje ona jednostki bądź ich reprezentantów do uczestnictwa w różnorodnych przejawach życia społecznego, a więc min. na polu polityki, ekonomii, kultury. Uszczegóławiając omawianą zasadę, warto zaznaczyć, że nie chodzi tutaj o jakąś formę aktywizmu, ale o uczestnictwo świadome i odpowiedzialne, podejmowane przede wszystkim ze względu na dobro wspólne. Jest to swoista zachęta do nieustannego współtworzenia życia społecznego. Systematyzując zasadę uczestnictwa, Słownik katolickiej nauki społecznej podaje sposoby uczestnictwa i zadania, które należy wypełnić. Do sposobów należą: dialog w szukaniu prawdy, kompromis w szukaniu jedności, solidarność w zwalczaniu zła i tworzenia dobra i piękna, praca w tworzeniu dóbr materialnych, działalność polityczna w służbie dobra wspólnego. Jako zadania wskazane są: obywatelska i społeczna aktywność, tj. podejmowanie odpowiedzialności w ramach instytucji publicznych, interesowanie się sprawami publicznymi, zajmowanie określonego stanowiska wobec wydarzeń, oddziaływanie na opinię, zasięganie informacji o problemach i wydarzeniach oraz obrona wolności i obiektywności informacji, działanie na rzecz obrony prawa i sprawiedliwości . Jak widać, jest to dość obszerny katalog powinności, ale zarazem obywatelskich możliwości. Wydaje się, że takie świadome i odpowiedzialne zaangażowanie jednostek w szeroko rozumiane życie społeczno-polityczne państwa jest jednym z fundamentów demokratycznego systemu politycznego. Przy czym, jest to nie tyle cecha immanentna demokracji, co raczej ciągły obowiązek dla władzy, by w oparciu o poprawną koncepcję osoby ludzkiej, niezbędne warunki sprzyjające postawie wszechstronnego uczestnictwa zapewniała. Profesor Waldemar Żebrowski w analizie stanu współczesnej demokracji wskazuje właśnie na problemy związane z uczestnictwem obywateli i ich reprezentantów:

„Jednym z najpoważniejszych niedostatków demokracji przedstawicielskiej jest wybór reprezentantów, którzy – po części – tak naprawdę nikogo nie reprezentują. Dzieje się tak, bo znaczna część uprawnionych do głosowania nie jest zorientowana kogo naprawdę wybiera i za jakim programem się opowiada (...) Czy wobec tego ogromu zjawisk ujemnych naród (...) jest rzeczywistym źródłem władzy i czy ma dostateczny wpływ na podejmowane w warunkach demokracji decyzje?”.

Ta diagnoza potwierdzona jest również w wielu dokumentach z zakresu KNS . Jako niepokojący, podaje się również fakt, że w krajach totalitarnych i autorytarnych uczestnictwo w życiu publicznym jest w zasadzie minimalne. Obawy budzą też formy działalności publicznej jednostek bądź większych organizmów społecznych, których aktywność powodowana jest realizacją partykularnych interesów, a nie pomnażaniem dobra wspólnego. Zbieżność powyżej zarysowanej analizy politologicznej i diagnozy z dokumentów KNS nie po raz pierwszy pokazuje, że obie te dyscypliny poruszają się często na tych samych obszarach badawczych, a wyniki ich dociekań mogą być wykorzystywane z obopólnym pożytkiem. Warto przy tym przypomnieć, że specyfiką zasady uczestnictwa, jak i pozostałych zasad życia społecznego według KNS jest to, że należy je rozpatrywać w dwóch porządkach: doczesnym i nadprzyrodzonym. Zatem osoby świadomie i odpowiedzialnie angażujące się w życie społeczno-polityczne w wymiarze państwowym, a nawet międzynarodowym, w porządku doczesnym współtworzą społeczeństwo obywatelskie, a w nadprzyrodzonym – budują wspólnotę Kościoła.