Zasada solidarności

Zasada solidarności (od łac. solidare – spajać ) jest mocno związana z zasadą dobra wspólnego. Jej istotą jest taka regulacja stosunków społecznych, by sprzyjały one równocześnie: pomnażaniu dobra wspólnego i rozwojowi osoby ludzkiej. Z zasady godności ludzkiej wynika, że człowiek jest bytem jedynym, niepowtarzalnym, obdarzonym wolnością. Jednak również zgodnie ze swoją naturą jest nakierunkowany na społeczeństwo. Bez niego nie jest w stanie osiągnąć pełni osobowego rozwoju, a społeczeństwo winno go umożliwiać i gwarantować. Można zatem mówić o ontycznej więzi pomiędzy tymi dwiema omawianymi kategoriami. Relacje jednostka-społeczeństwo należy widzieć również w szerszej perspektywie: naród-społeczność międzynarodowa. Z owej więzi wynika postulat przyjmowania postawy odpowiedzialności – w wymiarze indywidualnym, ogólnospołecznym i międzynarodowym. Ma zatem zasada solidarności zarówno ontyczny jak i etyczny charakter . W sensie naukowym jako pierwsi sformułowali ją twórcy solidaryzmu (wspomniani przy okazji omawiania zasady dobra wspólnego) jezuici: Heinrich Pesch, Gustav Gundlach i Oswald von Nell-Breuning. Przywołuje ona dwie podstawowe tendencje niezwykle ważne dla życia społecznego w uproszczeniu nazwane jako dawanie i branie oraz określa we wzajemnej relacji obowiązki i uprawnienia od dołu i od góry. Jako zasada naturalno-prawna kształtuje personalistyczny i humanistyczny porządek społeczny . Należy wspomnieć o głębokim teologicznym uzasadnieniu idei i postawy solidarności. To o nią oparta jest nadprzyrodzona solidarność człowieka z Bogiem i braterstwo pomiędzy ludźmi. To wcielenie Syna Bożego jest wyrazem nadprzyrodzonej solidarności, a życie Jezusa na ziemi pokazało jak poprzez miłość i poświęcenie dla innych realizowane są postulaty solidarności. W tym kontekście stanowi ona istotę życia chrześcijańskiego. Dlatego Jan Paweł II akcentował, że solidarności nie można sprowadzać tylko do zasady społecznej, ale trzeba traktować jako cnotę moralną. Nie ma to być jakieś powierzchowne uczucie czy współczucie w sytuacji, kiedy dzieje się krzywda bliskim czy znajomym osobom, ale powinna to być utrwalona postawa jak najszerzej rozumianej odpowiedzialności wobec innych ludzi i zaangażowanie w na rzecz ogólnego dobra wspólnego. Tę postawę należy rozpatrywać w kategorii służby, a nawet ewangelicznego zatracenia siebie dla innych. Bez tego osobistego zaangażowania, same instrumenty prawne i regulacje polityczne nie wyeliminują niewłaściwych mechanizmów czy struktur zła w życiu społecznym . Wnikliwej analizy i systematyzacji zasady solidarności dokonał dokonał Mario Toso w dwumiesięczniku Społeczeństwo. Warto zaprezentować przynajmniej część tych rozważań – dotyczącą różnych form solidarności. Według wspomnianego autora można rozróżnić następujące formy:

 solidarność osobowa: jest związana z postrzeganiem solidarności jako cnoty; zgodnie z porządkiem rozumu, w duchu miłości bliźniego i Boga jednostka nie zamyka się na siebie, ale chce w sposób świadomy służyć dobru wspólnemu,

 solidarność rodzinna: to w rodzinie zaspakajane są pierwsze i podstawowe potrzeby; rodzina jest również pierwszym wyrazem społecznej natury człowieka; solidarność rodzinna jest zatem najbardziej potrzebną formą solidarności,

 solidarność ekonomiczna: przypomina, że działania ekonomiczne, polegające na obniżaniu kosztów i zwiększaniu zysku nie mogą przebiegać w oderwaniu od odpowiedzialności za pracowników, środowisko i przyszłe pokolenia,

 solidarność ciał pośrednich: celem różnego rodzaju związków i partii powinno być pośredniczenie pomiędzy jednostką a państwem i przekazywanie oddolnych żądań,

 solidarność organizacji, stowarzyszeń i przedsiębiorstw non-profit: organizacje te, jako że nie są nastawione na zysk, w sposób szczególny powinny podejmować szeroko rozumianą działalność dobroczynną, wspomagając państwo, ale nie zastępując go,

 solidarność państwa i instytucji publicznych: fundamentalnym zadaniem państwa i jego struktur jest dbałość o dobro wspólnego całego społeczeństwa; wśród wielu zadań wymieniane są min. dbałość o utrzymanie pokoju, całościowy rozwój społeczeństwa, zwalczanie bezrobocia, przeciwdziałanie monopolom, realizowanie podstawowych potrzeb, także tym jednostkom i grupom społecznym, które z jakichś przyczyn są w tym względzie niesamodzielne,

 solidarność międzynarodowa i powszechna: wymaga od różnego rodzaju podmiotów życia międzynarodowego działania na rzecz dobra wspólnego całej ludzkości,

 solidarność pozioma: zakłada wzajemną i nieustanną pomoc pomiędzy różnymi strukturami i formami zorganizowania zorganizowania społeczno-politycznego oraz wspomagania się w pomnażaniu dobra wspólnego .

Ten niewielki wycinek obszernej analizy jest wystarczającą egzemplifikacją, że treść ogólna zasady solidarności, tak jak w przypadku pozostałych zasad, jest uszczegóławiana i systematyzowana, tak by można było jej zalecenia wykorzystywać do budowania konkretnych programów społeczno-politycznych w określonym porządku etycznym.