Wolność

Wolność obok jedności, niepowtarzalności oraz równości, jest jednym z wymiarów człowieczeństwa stanowiących o godności i absolutnej wartości osoby ludzkiej. Jest wartością życia społecznego i postawą moralno-społeczną. Słownik katolickiej nauki społecznej definiuje ją jako atrybut człowieka polegający na tym, że może on powstrzymywać się od działania bądź je podejmować. Jeśli podejmuje działanie, może wybierać sposoby realizacji, przeciwstawiając się przy tym presji zewnętrznej . W ujęciu teologicznym akcentuje się powiązanie wolności z faktem stworzenia człowieka na obraz i podobieństwo Boga. Wymiar nadprzyrodzony powoduje przesunięcie pewnych akcentów w rozumieniu omawianej wartości. Jan Paweł II w nauczaniu społecznym zwracał uwagę, że jej istota nie polega na braku przymusu czy jakichś zewnętrznych nacisków, ale najważniejsza jest możliwość podejmowania wyborów, samookreślenia się. Jest to wymiar wolności do w ujęciu pozytywnym. Ujęcie wolności tzw. od, rozumiane jako brak przymusu zewnętrznego, jest też ważne, ale nie podstawowe. Znaczenie ma również rozpatrywanie omawianej wartości w wymiarze zewnętrznym i wewnętrznym. Wolność wewnętrzna wynikająca z autonomii osoby, może w jakimś stopniu uniezależniać człowieka od niekorzystnych warunków zewnętrznych. Może być też odwrotnie – przy sprzyjających okolicznościach zewnętrznych można być zniewolonym wewnętrznie. To wiąże się z kluczową kategorią w chrześcijańskim rozumieniu wolności – kategorią dobra. Istotą wolności w takim rozumieniu nie jest dokonywanie zupełnie dowolnych wyborów, ale wybieranie dobra moralnego. Jedynie taki wybór umożliwia godziwe korzystanie z daru wolności. Wybór zła jest anty-wolnością. Wolność jako wartość życia społecznego zakłada powiązanie indywidualnego wymiaru z odpowiedzialnością każdego za szeroko rozumiane wspólnoty, których jest częścią – od rodziny przez państwo aż po społeczność międzynarodową. Godziwe korzystanie z wolności osobistej sprzyja pomnażaniu i pielęgnowaniu dobra wspólnego na wielu poziomach. Ujęcie omawianej wartości w odniesieniu do życia społecznego jest również wieloaspektowe:

"Wartość wolności, jako przejawu wyjątkowości i niepowtarzalności każdej osoby ludzkiej, zostaje uszanowana, kiedy każdemu członkowi społeczności umożliwia się realizację jego osobistego powołania; poszukiwanie prawdy i wyznawanie własnych idei religijnych, kulturalnych i politycznych, wyrażanie swoich opinii; decydowanie o swoim stanie życia i, jeśli to możliwe, o swojej pracy; podejmowanie inicjatyw o charakterze ekonomicznym, społecznym i politycznym. Powinno to być ujęte w ramy systemu prawnego, dokonywać się w granicach wspólnego dobra i publicznego porządku i – w każdym wypadku – pod znakiem odpowiedzialności".

W powyższym cytacie został zawarty katalog praw wolnościowych, tzw. praw osoby w życiu publicznym. Jednym z najistotniejszych zadań władzy jest ich respektowanie i takie zorganizowanie mechanizmu państwowego, by były prawnie i faktycznie chronione . Można zatem powiedzieć, że wolność jako zasada życia społecznego jest swojego rodzaju strażnikiem poszanowania swobód obywatelskich.